Đặt câu hỏi hoặc tự vấn là thói quen mà bản thân mình áp dụng trong cuộc sống. Với mình, đặt câu hỏi luôn là bước quan trọng nhất để bắt đầu làm việc gì đó và giúp rất nhiều trong giải quyết vấn đề.
Đặt câu hỏi đúng thì câu trả lời sẽ có giá trị.
Qua quá trình trải nghiệm công việc và cuộc sống, càng ngày mình càng ngẫm thấy đây là kỹ năng cực kì quan trọng dù ở bất kỳ thời đại nào.
Ở thời nhà Triết gia người Hy Lạp vĩ đại, Ông Socrates có nói "Understanding a question is half an answer"/ Hiểu câu hỏi có nghĩa là bạn đã tìm ra một nửa câu trả lời".
Hay, nhà khoa học Albert Einstein: “The Important Thing Is To Never Stop Questioning/ Điều quan trọng là đừng bao giờ ngừng đặt câu hỏi".
Mỗi người có những tình huống, ngữ cảnh, giai đoạn cuộc đời khác nhau nên sẽ có những cách hỏi khác nhau.
Khi nhỏ, chúng ta là một tờ giấy trắng, gặp bất cứ điều gì cũng thắc mắc và hỏi người lớn, nhưng phần lớn đều nhận lại những "cách" trả lời không thỏa mản. Người lớn chúng ta không thể biết hết những câu trả lời cho câu hỏi của những đứa trẻ, nhưng chúng ta chọn cách trả lời phù hợp.
Sau này đi làm chúng ta có nhiều thắc mắc hơn, nhiều câu hỏi hơn để giải quyết vấn đề trong công việc tốt hơn.
Đặt câu hỏi xuất hiện mọi lúc, mọi nơi, mọi thời đại.
Tại sao nên trau dồi kỹ năng Đặt câu hỏi?
Với mình, đặt câu hỏi là bước bắt buộc khi làm một việc gì đó, để chọn cách tối ưu nhất, và đặt câu hỏi để phát hiện ra những điều thú vị, đồng thời giúp bản thân không rơi vào bẫy thiên kiến nhận thức, hoặc dễ bị thiếu dữ liệu.
Tư duy đa chiều
Tư duy đa chiều giúp mình thấu hiểu, đồng cảm một câu chuyện, sự việc, hoàn cảnh của người khác, trong công việc giúp mình thấu hiểu insight khách hàng qua những câu hỏi.
Đặt câu hỏi giúp bạn luôn có cái nhìn đa chiều về một sự việc, biết hệ quy chiếu đang phân tích là gì, từ đó đưa ra những quan điểm, những quyết định có suy nghĩ về những rủi ro khác có thể xảy ra.
Ví dụ khi giải quyết vấn đề nào đó, mặc dù đã có giải pháp nhưng mình vẫn luôn phải kèm theo câu hỏi "anything else?/ còn gì nữa không?". Khi đặt câu hỏi như vầy, giúp mình có thể chọn cách khác tối ưu hơn, vì chúng ta luôn có những điểm mù trong giải quyết vấn đề, để giảm điểm mù thì "đặt câu hỏi"
Hoặc khi đọc báo, hay nghe một sự việc nào đó. Đặt câu hỏi tự vấn giúp mình không vội phán xét, mà phải đi tìm hiểu đa góc nhìn, với câu hỏi vẫn là "anything else?"
Phát triển tư duy phản biện & tư duy độc lập.
Tư duy phản biện, trước tiên là phản biện với chính mình cái đã. Phản biện không phải là cứ chứng minh điều ngược lại của quan điểm hay sự việc nào đó, phản biện là áp dụng tư duy độc lập, tách mình ra để xác thực lại từ đầu. Sau đó bạn có thể đồng tình hoặc không đồng tình với quan điểm đó.
Theo mình nghĩ, tư duy độc lập là "dám đặt câu hỏi", dù là câu hỏi ngốc nghếch, câu hỏi rất cơ bản. Đặt câu hỏi giúp bạn mở rộng dữ liệu cần thu thập, từ đó có những sáng kiến, sáng tạo mới.
Điển hình như Elon Musk đã thành công với SpaceX với những câu hỏi về Fisrt Principle thinking.
Mở rộng kiến thức
Đặt câu hỏi giúp mình tìm thấy những key word mới, chưa bao giờ tiếp xúc. Từ những key word này đã mở ra vùng trời kiến thức cho bản thân.
Không những phát triển chiều sâu chuyên môn, mà còn phát triển chiều ngang chuyên môn, giúp mình có cái nhìn tổng quan hơn những kiến thức khác xung quanh chuyên môn.
Khiêm tốn hơn
Nghe có vẻ lạ đúng không? Đặt câu hỏi liên quan gì đến lợi ích giúp bản thân khiêm tốt hơn.
Với mình là CÓ.
Trong quá trình làm việc, hoặc bạn vừa có một hiểu biết nào đó, những câu hỏi đại loại như "mình đã biết những gì rồi? những gì mình chưa biết?",.." tức là đặt câu hỏi giúp bạn hiểu bản thân, từ đó bạn sẽ khiêm tốn và tránh rơi vào hiệu ứng ảo tưởng sức mạnh (Dunning - Kruger effect)
Tránh bị thiếu dữ liệu/ Missing Data
Hiện nay, tất cả mọi quyết định (nếu muốn tăng khả năng chính xác) thì phải dựa vào dữ liệu. Từ bước nghiên cứu thị trường, thấu hiểu khách hàng,...chúng ta đều cần phải có dữ liệu để đưa ra quyết định (Data - Driven Making-Decision).
Đặt câu hỏi giúp chúng ta tránh bị thiếu dữ liệu, thay vì chỉ nhìn vào những dữ liệu đang tồn tại, nhưng bỏ qua những dữ liệu chưa được thu thập.
Ví dụ: Thay vì đặt câu hỏi "Tại sao những khách đang sử dụng không hài lòng?" thì chúng ta có thể đặt thêm câu hỏi "Tại sao khách hàng bỏ đi?".
Câu hỏi đầu tiên thì chúng ta sẽ đi thu thập dữ liệu khách hàng đang sử dụng.
Câu hỏi thứ hai là những dữ liệu khách hàng bỏ đi.
Và rất nhiều lợi ích khác như giúp chúng giải quyết vấn đề tốt hơn, trau dồi kỹ năng giao tiếp, kỹ năng cộng tác,...
AI (trí tuệ nhân tạo) không thay thế con người, mà người biết sử dụng AI sẽ thay thế người khác.
OpenAI, ChatGPT, Midjourney, Bard google,...là những từ khóa hot trend vừa qua. Khi một thứ mới xuất hiện thì có nhiều loại phản ứng.
- Người thì phê phán (mặc dù chưa sử dụng)
- Người thì âm thầm tìm hiểu nguyên lý và sử dụng.
- Người thì không quan tâm.
Dù bạn là ai thì sẽ có lựa chọn riêng.
Với cá nhân mình, từ khi sử dụng ChatGPT như một trợ lý đắc lực và hiệu quả. Vậy làm thế nào để sử dụng hiệu quả?
Tất nhiên bạn phải hiểu nguyên lý hoạt động của nó (bạn có thể tham khảo bài viết của Huyenchip). Và cuối cùng kết quả là:
Muốn sử dụng hiệu quả ChatGPT, thì bạn phải biết cách đặt câu hỏi.
Tại sao chúng ta ngại đặt câu hỏi cho người khác?
Có nhiều lý do khiến một số người không dám đặt câu hỏi, trong đó có thể kể đến:
1. Sợ bị chê bai: Điều này xuất phát từ cái tôi của bản thân, khi đặt câu hỏi thì sợ người khác nghĩ "ủa, bạn không biết cái này à, dễ mà", "thời này rồi mà còn đi hỏi câu này",..đại loại là những suy nghĩ như vậy, nên là rào cản khiến nhiều người ngại đặt câu hỏi.
Mình nghĩ thế này: Để loại bỏ rào cản này, chúng ta nên xác định rõ mục tiêu là "hỏi để làm gì", chỉ tập trung vào mục tiêu thôi. Hỏi để giải quyết công việc nhanh hơn, vì bạn đang mắc kẹt một yếu tố nào đó, buộc phải hỏi để hoàn thành công việc.
2. Thiếu tự tin: Có thể là thiếu tự tin về vị trí làm việc, về quá khứ,...khi bạn suy nghĩ quá nhiều về hướng lùi lại, thì tất nhiên bạn sẽ không tiến lên được.
Giải pháp: Tư duy cầu tiến, vẫn như ý trên - xác định mục tiêu và tiến lên đạt mục tiêu sẽ giúp bạn hết tự ti.
3. Sợ phiền phức cho người khác: Một số người không dám đặt câu hỏi vì sợ làm phiền người khác. Họ cho rằng câu hỏi của mình sẽ gây phiền nếu là những câu hỏi cơ bản hoặc đã được trả lời nhiều lần trước đó.
Giải pháp: Đúng! Sợ phiền phức cho người khác là hợp lý, nhưng không phải sợ rồi rút lui. Sợ phiền phức cho người khác là đặc điểm của người tinh tế, vì thế bạn phải biết cách trân trọng đối phương, từ đó có câu hỏi rõ, có trọng tâm và có mục đích của câu hỏi.
4. Sợ bộc lộ điểm yếu của kiến thức: Một số người cho rằng việc đặt câu hỏi sẽ cho thấy mình không biết điều gì đó mà các người khác đã biết từ lâu.
5. Thiếu thông tin: Cuối cùng, nếu không có đủ thông tin hoặc kiến thức về chủ đề cụ thể, một số người có thể không đặt câu hỏi vì không biết nên hỏi gì. Họ sợ rằng câu hỏi của họ sẽ không hợp lý hoặc không mang tính xây dựng.
Tóm lại, khi đặt câu hỏi cho người khác các bạn phải hiểu rõ mình muốn gì, tìm hiểu trước và trân trọng thời gian của đối phương.
Làm thế nào để đặt câu hỏi hiệu quả?
Sau đây là một số phương pháp giúp bạn trau dồi kỹ năng đặt câu hỏi:
Phương pháp 5-WHYs
Tìm nguyên nhân gốc rẽ của vấn đề
Phương pháp đặt câu hỏi "Tại sao?" nhiều lần cho đến khi nào tìm được bản chất gốc của sự việc. Con số 5WHY là đại diện cho 5 lần hỏi, bạn có thể hỏi 4 lần hay nhiều hơn 5 lần, tùy nội dung cần tìm hiểu.
Ví dụ: Một sản phẩm mới công ty của bạn không đáp ứng được yêu cầu của khách hàng.
Bước 1: Đặt câu hỏi "Tại sao sản phẩm của chúng ta không đáp ứng được yêu cầu của khách hàng?"
Trả lời: Sản phẩm của chúng ta không có tính năng mà khách hàng đang tìm kiếm.
Bước 2: Đặt câu hỏi "Tại sao sản phẩm của chúng ta không có tính năng đó?"
Trả lời: Chúng ta không tìm hiểu đúng nhu cầu của khách hàng.
Bước 3: Đặt câu hỏi "Tại sao chúng ta không tìm hiểu đúng nhu cầu của khách hàng?"
Trả lời: Chúng ta không tiến hành nghiên cứu thị trường đầy đủ trước khi phát triển sản phẩm.
Bước 4: Đặt câu hỏi "Tại sao chúng ta không tiến hành nghiên cứu thị trường đầy đủ trước khi phát triển sản phẩm?"
Trả lời: Chúng ta không có đội ngũ nghiên cứu thị trường chuyên nghiệp.
Bước 5: Đặt câu hỏi "Tại sao chúng ta không có đội ngũ nghiên cứu thị trường chuyên nghiệp?"
Trả lời: Chúng ta không đầu tư đủ nguồn lực vào phát triển đội ngũ nghiên cứu thị trường.
Từ phương pháp đặt câu hỏi 5-WHYs, bạn sẽ hiểu bản chất của vấn đề "sản phẩm không đáp ứng được nhu cầu của khách hàng" là do công ty không đầu tư đủ nguồn lực để phát triển đội ngũ nghiên cứu thị trường. Để giải quyết vấn đề này, công ty nên đầu tư thêm nguồn lực vào phát triển đội ngũ nghiên cứu thị trường để tìm hiểu đúng nhu cầu của khách hàng hoặc thuê agency hoặc có giải pháp tối ưu nào đó để khảo sát nhu cầu thị trường.
Kỹ thuật đặt câu hỏi Socrates
Phương pháp đặt câu hỏi liên tục để tìm ra bản chất sự việc giúp bạn có hiểu biết sâu sắc và phát triển tư duy logic.
Khi các câu hỏi liên tục đặt ra để phản biện câu trả lời trước đó, sẽ giúp cho cả người hỏi và người được hỏi tự nhân ra những quan điểm chưa đúng, thiên kiến nhận thức mà bấy lâu nay hay nghĩ.
Ở phạm vi bài viết này, mình chi viết ngắn gọn. Bạn có thể tìm hiểu thêm về kỹ thuật này.
Phương pháp 5W1H
Là những câu hỏi bắt đầu bằng những chữ: WHY, WHAT, WHO, WHERE, WHEN, HOW.
Mình ví dụ sử dụng phương pháp này để brainstorm lập kế hoạch kinh doanh.
- WHO: Sản phẩm của bạn dành cho ai? --> Xác định Target customer.
- WHY: Tại sao khách hàng sử dụng sản phẩm của bạn? --> Xác định Value Proposition.
- WHAT: Sản phẩm này có những tính năng gì? --> Xác định Feature set để tạo Road map.
- WHERE: Khách hàng của bạn ở đâu? --> Xác định Channels để tiếp cận khách hàng.
- HOW: Làm thế nào để xác thực sản phẩm phù hợp thị trường? --> Tìm Product-Market Fit.
- WHEN: Khi nào ra mắt sản phẩm? --> Xác định Product launch plan.
hoặc bạn có thể tham khảo thêm cách đặt câu hỏi của Simon Sinek về Lý thuyết vòng tròn vàng (WHY --> HOW --> WHAT)
Ngoài ra, bạn có thể tham khảo mô hình Nhân - Quả (Cause effect/ Fish bone Diagram) và một số phương pháp khác nữa, mà mình chưa biết.
Mình có đọc bài này khá hay, bạn nhấp vào link này để tham khảo thêm nhé. Link bài viết
Note: Quan điểm cá nhân của mình là khi chúng ta áp dụng bất kỳ kiến thức, phương pháp nào đó thì không có ĐÚNG -SAI mà là HỢP LÝ - KHÔNG HỢP LÝ. Kiến thức hay phương pháp, framework,... như món ăn vậy, có người thấy ngon có người thấy không hợp khẩu vị. Cho nên, việc tiếp thu kiến thức cũng như đọc bài viết trên blog này cũng là một dữ liệu để tham khảo. Khi áp dụng phải dựa vào ngữ cảnh của riêng mỗi người, vì ai cũng có những điểm xuất phát, ngữ cảnh, môi trường khác nhau, nên những kiến thức, những lời khuyên chỉ nên là dữ liệu để tham khảo chứ đừng áp dụng ngay vào ngữ cảnh của bạn.
Comments